Prawa osobiste twórcy to jedno z najważniejszych zagadnień prawa autorskiego, dlatego też tej problematyce poświęcimy aż trzy najbliższe wpisy na naszym blogu. To przez ich naruszenie dochodzi do sporów sądowych między twórcami i „użytkownikami” utworów, a ich niezbywalność stanowi o utrzymaniu kontroli twórcy nad swoim utworem. W pierwszej części przybliżymy czym są prawa osobiste twórcy i przedstawimy Wam ich katalog.
Definicję autorskich praw osobistych znajdziemy w art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którą jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. W polskiej doktrynie toczy się dyskusja, czy autorskie prawa osobiste są odrębne od dóbr osobistych prawa powszechnego, czy też stanowią ich postać. Dominuje jednak interpretacja, wedle której autorskie dobra osobiste są szczególną kategorią dóbr osobistych prawa powszechnego, a więc tych o których mowa w art. 23 kodeksu cywilnego. (O dobrach osobistych prawa powszechnego pisałyśmy przy okazji hejtu w Internecie.) Dobra niematerialne twórcy chronione są więc zarówno na gruncie prawa cywilnego jak i autorskiego, o czym będzie mowa w kolejnym artykule.
Najważniejszymi cechami niemajątkowych dóbr twórcy są ich niezbywalność oraz nieograniczoność w czasie. Oznacza to, że autor nie może się zrzec swoich praw osobistych, nie może ich też przenieść na inną osobę ani w drodze jednostronnego oświadczenia twórcy ani w drodze jakiejkolwiek umowy. W stosunku do niemajątkowych praw autorskich ustawodawca stworzył nietypową konstrukcję dotyczącą czasu ich trwania. Co do zasady prawa osobiste wygasają wraz ze śmiercią ich podmiotu. Osobiste prawa autorskie trwają jednak mimo śmierci uprawnionego. Wykonywane są wtedy przez najbliższych autora, o czym w kolejnych częściach artykułu.
W art. 16 ustawodawca wskazał przykładowy katalog autorskich praw osobistych. Wśród nich wskazane zostały prawa do:
- autorstwa utworu,
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Wyłącznie autor może zdecydować czy chce ujawnić swoje autorstwo i w jaki sposób będzie ono oznaczane na egzemplarzach utworów czy np. w programach sztuk teatralnych. Naruszenie woli twórcy będzie w tym przypadku naruszeniem jego prawa osobistego. Rozpowszechniając czyjeś utwory musimy zwrócić szczególną uwagę na to, czy twórca chce rozpowszechniać swoją twórczość pod imieniem i nazwiskiem czy pseudonimem. Pamiętać należy także, iż to twórca decyduje kiedy jego utwór zostanie po raz pierwszy udostępniony odbiorcom. Bez względu więc na umowę łączącą np. twórcę z wydawcą, która określa termin premiery jego utworu, to ostatecznie twórca decyduje o tym, czy utwór zostanie rozpowszechniony (oczywiście autor zmieniający datę premiery może narazić się na odpowiedzialność odszkodowawczą). Ponadto bez zgody twórcy nie możemy dokonywać zmian w utworze, przerabiać go, publikować wyłącznie fragmentarycznie. Działania naruszające rzetelne wykorzystanie utworu mogą polegać m.in. na niedbałym wydaniu, wypaczającym jego sens, stronniczym uwypukleniu tylko jednego aspektu dzieła, co jest sprzeczne z zamysłem autora widocznym dla obiektywnego i uczciwego obserwatora.
Reasumując podkreślić należy, iż wskazany katalog jest wyłącznie katalogiem przykładowym. Istota autorskich praw osobistych nie pozwala na stworzenie zamkniętego wyliczenia wszystkich praw twórcy, każde więc naruszenie więzi twórcy z utworem będzie stanowiło naruszenie autorskich praw osobistych.
A o naruszeniach i możliwościach ochrony autorskich dóbr osobistych napiszemy już w kolejnym tygodniu!
SO IN LAW 